جاذبه‌های ایران در قاب دوربین مستند، آیینه‌ای شفاف در برابر غبار رسانه‌ای

ایران سرزمینی است با تنوع بی‌نظیر اقلیمی؛ از کویرهای شگفت‌انگیز یزد و کرمان گرفته تا جنگل‌های انبوه شمال، از کوه‌های سترگ زاگرس و البرز تا سواحل آرام خلیج فارس و دریای خزر. هر گوشه این سرزمین داستانی برای گفتن دارد و هر تصویر از این جغرافیا می‌تواند بخشی از واقعیت زیبایی باشد که اغلب در رسانه‌های بین‌المللی به عمد نادیده گرفته می‌شود. مستندها این فرصت را دارند که بدون شعار و بدون جنجال، تنها با تصویر و روایت صادقانه، این حقیقت را به جهانیان نشان دهند. وقتی یک گردشگر اروپایی یا آسیایی از پشت صفحه نمایش می‌بیند که در دل کویر ایران شهری با بادگیرهای تاریخی یا قنات‌های شگفت‌انگیز جریان دارد، ناخودآگاه تصورات کلیشه‌ای‌اش فرو می‌ریزد.

ایران تنها طبیعت چشمگیر ندارد؛ فرهنگ و تاریخ آن سرمایه‌ای است که کمتر کشوری در جهان از آن بهره‌مند است. هزاران سال تمدن، معماری باشکوه، ادبیات غنی، آیین‌ها و موسیقی متنوع، همه موضوعاتی هستند که می‌توانند دستمایه مستندهایی الهام‌بخش شوند. نمایش آیین نوروز در سیستان، مراسم محرم در بوشهر، موسیقی خراسان، یا معماری باشکوه اصفهان و شیراز، تنها بخشی از گنجینه‌ای است که در قاب مستند می‌تواند به جهانیان عرضه شود. بسیاری از مردم دنیا نمی‌دانند ایران زادگاه شاعران بزرگی چون حافظ، سعدی و مولاناست و همین ناآگاهی باعث می‌شود تصویر ناقصی از این کشور داشته باشند. مستند می‌تواند این خلأ را پر کند و هویت واقعی ایران را به زبانی جهانی و قابل لمس بازگو نماید.

یکی از ویژگی‌های مستند این است که برخلاف تبلیغات رسمی، قدرت ایجاد اعتماد دارد. مخاطب وقتی تصویری مستند از زندگی روزمره مردم ایران می‌بیند، از بازارهای پرهیاهوی تهران تا خانه‌های ساده روستایی در کردستان یا لرستان، حس می‌کند با واقعیتی بی‌واسطه روبه‌رو است. این حس، دیوار بی‌اعتمادی را که رسانه‌های معاند ساخته‌اند، ترک می‌اندازد. او می‌بیند که مردم ایران همان دغدغه‌هایی را دارند که سایر مردم جهان دارند؛ خانواده، کار، امید به آینده، شادی و غم. چنین تصاویری بیش از هر سخنرانی سیاسی می‌توانند ذهنیت جهانیان را تغییر دهند.

از سوی دیگر، در دنیای امروز که پلتفرم‌های دیجیتال در دسترس همگان قرار دارند، انتشار مستندها بسیار آسان‌تر و گسترده‌تر از گذشته است. دیگر لازم نیست برای رساندن یک فیلم مستند به مخاطب خارجی، تنها به شبکه‌های تلویزیونی متکی بود. یوتیوب، نتفلیکس، اینستاگرام و حتی پلتفرم‌های کوچک‌تر می‌توانند بسترهایی باشند برای نمایش جهانی جاذبه‌های ایران. مستندهایی کوتاه و خلاقانه از روستاهای ناشناخته، غذاهای سنتی، مهمان‌نوازی مردم و حتی زندگی روزمره جوانان می‌تواند تأثیری شگرف بر مخاطبان داشته باشد. کافی است این آثار با کیفیت بالا و روایت جذاب ساخته شوند تا هزاران بار در سراسر دنیا دیده شوند و موجی از کنجکاوی و علاقه نسبت به ایران ایجاد کنند.

البته ساخت مستند صرفاً به معنای نشان دادن تصویرهای زیبا نیست. قدرت مستند در روایتگری است. باید قصه گفت؛ قصه‌هایی واقعی از انسان‌ها، مکان‌ها و تجربه‌ها. وقتی یک گردشگر فرانسوی یا ژاپنی در فیلمی کوتاه با زندگی یک زن قالیباف در روستای دورافتاده آشنا می‌شود و می‌بیند چگونه هنر دست او به بازارهای جهانی می‌رسد، احساس نزدیکی و احترام بیشتری نسبت به ایران پیدا می‌کند. وقتی داستان جوانی روایت می‌شود که در دل کویر با فناوری نوین مزرعه‌ای راه‌اندازی کرده، نگاه جهانیان به توانمندی و خلاقیت ایرانی تغییر می‌کند. این روایت‌های انسانی، مکمل تصاویر زیبا از طبیعت و تاریخ هستند و تأثیر عمیق‌تری بر ذهن مخاطب می‌گذارند.

نکته مهم دیگر این است که مستندها می‌توانند ابزار دیپلماسی فرهنگی باشند. هر بار که یک مستند ایرانی در جشنواره‌ای بین‌المللی شرکت می‌کند یا در شبکه‌های جهانی به نمایش درمی‌آید، در واقع سفیری خاموش اما قدرتمند از ایران است. این آثار می‌توانند در برابر سیل اخبار منفی و تحریف‌شده، تصویری واقعی و انسانی ارائه دهند. اگر کشوری بخواهد چهره خود را در جهان اصلاح کند، باید به فرهنگ و هنر خود تکیه کند، زیرا زبان هنر زبانی جهانی است که مرز نمی‌شناسد.

با وجود این ظرفیت‌ها، ساخت مستند از جاذبه‌های ایران نیازمند حمایت و برنامه‌ریزی دقیق است. کارگردانان و فیلم‌سازان مستقل باید امکان دسترسی به منابع مالی، تجهیزات حرفه‌ای و پلتفرم‌های نمایش بین‌المللی را داشته باشند. دولت، نهادهای فرهنگی و بخش خصوصی اگر به اهمیت این موضوع پی ببرند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری هدفمند، جریان مستندسازی ملی را تقویت کنند. همچنین آموزش نسل جوان فیلم‌ساز در حوزه روایتگری بین‌المللی اهمیت ویژه دارد. باید یاد بگیریم چگونه داستان‌های ایرانی را به گونه‌ای روایت کنیم که برای مخاطب غیرایرانی نیز جذاب و قابل درک باشد.

مهدی احمدی / مدیرمسئول